U Sjedinjenim Američkim Državama, duboka država je fenomen koji ima korijene u ranom 20. vijeku, a njen uticaj je naročito porastao poslije Drugog svjetskog rata i tokom Hladnog rata.
Korijeni duboke države u SAD-u
Iako su teorije o tajnim strukturama moći u Americi postojale i ranije, koncept modernog aparata duboke države formirao se u prvoj polovini 20. vijeka. Ključne institucije koje su postavile temelje ove mreže uključuju:
• Federalne rezerve (FED) – 1913.
Osnivanje Federalnih rezervi dalo je privatnim bankarima moć nad američkom monetarnom politikom. Iako se FED zvanično predstavlja kao državna institucija, ona funkcioniše kao privatna centralna banka pod kontrolom finansijskih elita s Wall Streeta. Njihov uticaj na ekonomsku politiku omogućio je postepeno potiskivanje političke kontrole nad novčanim tokovima.
• Nastanak vojno-industrijskog kompleksa
Tokom Drugog svjetskog rata, Amerika je izgradila snažan vojno-industrijski kompleks, gdje su velike korporacije poput Lockheed Martina, Boeinga i Raytheona postale ključni partneri Pentagona. Poslije rata, ratna ekonomija se nije ugasila, već je vojna industrija nastavila rasti, a tajni ugovori i lobiji postali su osnova nevidljive moći. Predsjednik Dwight Eisenhower je 1961. godine u oproštajnom govoru upozorio naciju na opasnosti ovog kompleksa, ali malo ko ga je shvatio ozbiljno.
• Stvaranje CIA-e i obavještajnih mreža (1947.)
Poslije Drugog svjetskog rata, američka vlada je stvorila CIA-u kroz Zakon o nacionalnoj sigurnosti iz 1947. godine. Zvanično, cilj CIA-e bio je zaštita nacionalne bezbjednosti, ali u praksi je postala alat duboke države za operacije širom svijeta. Ubrzo su stvorene tajne mreže unutar same države, koje su djelovale bez nadzora javnosti ili Kongresa.
Uspon duboke države tokom Hladnog rata
Period Hladnog rata (1947–1991) bio je ključan za konsolidaciju moći duboke države. Američka vlada, u strahu od sovjetskog uticaja, razvila je sofisticirane špijunske i propagandne mreže koje su često radile izvan zakona.
• Operacija Gladio i tajne mreže NATO-a
CIA i Pentagon su učestvovali u stvaranju tajnih vojnih organizacija širom Evrope pod okriljem NATO-a. Cilj je bio suzbijanje sovjetskog uticaja, ali su ove mreže često korišćene za političke atentate i manipulaciju izborima.
• MK-Ultra i programi kontrole uma
Tokom 50-ih i 60-ih godina, CIA je sprovodila tajne eksperimente nad američkim građanima koristeći halucinogene droge i metode kontrole uma. Ovi programi pokazali su do koje mjere je duboka država spremna da eksperimentiše s društvom radi sopstvenih ciljeva.
• Atentat na Kenedija – prekretnica
Jedan od najočiglednijih trenutaka u kojem se duboka država pokazala javnosti bio je atentat na predsjednika Johna F. Kenedija 1963. godine. Kennedy je pokušao smanjiti moć obavještajnih službi i suprotstaviti se vojno-industrijskom kompleksu, ali je ubijen pod sumnjivim okolnostima. Mnogi istraživači vjeruju da su CIA i drugi elementi duboke države bili uključeni u njegovu likvidaciju.
Duboka država poslije Hladnog rata
Nakon raspada SSSR-a, umjesto da smanji vojnu potrošnju, Amerika je nastavila s politikom imperijalne ekspanzije. Duboka država je sada imala novi izgovor – globalni terorizam.
• 11. septembar 2001. i rat protiv terorizma
Napadi 11. septembra 2001. godine dali su američkoj vladi izgovor za uvođenje zakona koji su značajno proširili moć tajnih službi. Patriot Act je omogućio masovni nadzor nad građanima, a CIA i NSA su dobile neviđene ovlasti.
• Neprekidni ratovi i privatizacija vojske
Poslije 11. septembra, SAD je započeo seriju ratova u Iraku, Afganistanu, Libiji i Siriji. Međutim, ovi ratovi nisu vođeni samo zbog nacionalne sigurnosti, već zbog interesa vojno-industrijskog kompleksa i energetskih korporacija. Privatne vojne kompanije poput Blackwatera postale su ključni igrači u modernim ratovima, dok su Pentagon i CIA nastavili da vode operacije bez znanja Kongresa.
• Finansijska elita i korporativna kontrola
Duboka država danas nije samo vojno-obavještajni aparat, već i mreža korporativnih interesa. Wall Street i velike tehnološke kompanije kao što su Google, Facebook i Microsoft blisko sarađuju s vladinim agencijama. Edward Snowden je 2013. godine razotkrio kako NSA koristi tehnološke gigante za globalni nadzor populacije.
Zaključak – Da li je moguće poraziti duboku državu?
Duboka država nije teorija zavjere, već realnost potvrđena kroz decenije istorijskih dokaza. Mnogi američki predsjednici su pokušavali da joj se suprotstave, ali su završili marginalizovani, kompromitovani ili ubijeni.
Danas se duboka država oslanja na moć nadzora, manipulaciju informacijama i finansijski sistem kako bi održala kontrolu. Međutim, sve veći broj ljudi postaje svjestan njenog postojanja, što može predstavljati izazov za njenu dalju dominaciju.
Hoće li se SAD ikada osloboditi kontrole duboke države? To zavisi od spremnosti građana da se odupru korumpiranim strukturama i preuzmu nazad demokratske procese. Za sada, ona ostaje sjenka koja vodi glavnu riječ izvan očiju javnosti.
