Nevidljiva sila iz pozadine, koja ne samo da profitira od interneta, već bez nje internet kakvog danas poznajemo ne bi ni postojao. Kad bi ta firma odjednom prestala sa radom, više ne bi bilo Netflix-a, Reddit-a, Airbnb-a, Amazon-a, Pinterest-a, niti miliona drugih veb sajtova – jednostavno bi nestali. Čak i oni sajtovi koji bi ostali dostupni, u velikoj mjeri bi bili neupotrebljivi. Linkovi bi vodili u prazno, prijave na sajtove bi propadale, određene funkcije bi prestale da rade, a dizajni stranica bi se raspali.

Ali kako je to moguće? Kako jedna jedina firma može biti toliko važna za internet – pa čak i praktično ga „posjedovati“? I o kojoj se firmi uopšte radi?

U ovom tekstu traži se odgovor upravo na ta pitanja. Biće otkriveno kako cijeli internet, a time i savremeni svijet, zavisi od nekoliko nepoznatih organizacija.

Da bismo razumjeli kako neka firma može igrati toliku ulogu u funkcionisanju interneta, prvo moramo razumjeti kako internet uopšte funkcioniše. Svi znamo da je internet ogroman globalni sistem računara koji međusobno komuniciraju – ali kako to zapravo radi?

Uzmimo jednostavan primjer. Čitaš ovaj članak. Šta se zapravo dogodilo kada si kliknuo na njega?

Klikom si svom pretraživaču dao link – preciznije rečeno, naredio si mu da iz interneta preuzme podatke povezane s tim linkom. Kako se to odvija? Prvo tvoj pretraživač taj link šalje do rutera. Ako si kod kuće, to je vjerovatno tvoja Wi-Fi kutija (npr. Fritzbox), a ako koristiš mobilne podatke, onda ide do bazne stanice tvog mobilnog operatera. Sve to dešava se putem elektromagnetnih talasa.

Pored samog linka, tvoj uređaj rutera šalje i svoju IP adresu – to je jedinstveni broj koji identifikuje svaki uređaj u mreži, slično poštanskoj adresi.

Tvoj ruter zatim izdvaja domen iz linka – recimo kriptoentuzijasti.io – i dešifruje ga. Zapravo, svaki domen je samo maskirana IP adresa. Ova dešifrovana IP adresa se dobija pomoću sistema zvanog DNS (Domain Name System) – ogromne baze podataka, poput adresara interneta.

Nakon toga, tvoj ruter ima dvije adrese: tvoju (pošiljaoca) i adresu servera kriptoentuzijasti.io (primaoca), kao i konkretan link koji si želio da otvoriš. Te podatke pakira u mali „paket“. Taj paket kreće na put, prolazeći kroz više rutera, koji uz pomoć algoritama određuju najbrži put. Podaci putuju kroz hiljade kilometara optičkih kablova – neki pod zemljom, neki ispod okeana – i sve se to dešava za milisekunde.

Na kraju, paket stiže na server kriptoentuzijasti.io – ogromne mašine koje čuvaju sve ono što gledamo na internetu. Bez njih, internet ne bi ni postojao. I tu dolazimo do ključnog pitanja: ko posjeduje te servere?

Manji dio (oko 30%) drže pojedine firme, univerziteti, državne institucije i pojedinci. Ali preostalih 70% pripada nekolicini firmi – od kojih jedna dominira nad svima.

Naziv te firme? AWS.

Nijedna druga firma nema više servera. AWS (Amazon Web Services) hostuje nevjerovatnu količinu popularnih sajtova – ogroman dio globalnog internet saobraćaja ide upravo preko njihovih servera. I to nije sve – čak i sajtovi koji nisu direktno hostovani na AWS-u često zavise od njega. To je zbog tzv. mikroservisne arhitekture, gdje se pojedine funkcije sajta – recimo login ili vremenski widget – hostuju odvojeno, i to najčešće na AWS-u.

Zato ako AWS nestane, čak i sajtovi koji nisu direktno na njihovim serverima prestali bi da funkcionišu. Takođe, povećao bi se broj padova sistema, jer AWS ima toliko resursa da može izdržati nevjerovatne količine saobraćaja.

Još ekstremnije – čak i CIA i NASA koriste AWS. Bez njega bi ostali paralizovani.

Ako se pitaš šta znači AWS – to je Amazon Web Services. Da, isti Amazon koji svi znamo po online kupovini. Ali AWS je danas važniji za Amazon nego sama prodaja. On donosi više od dvije trećine ukupnog profita, i više od pola vrijednosti cijele firme zavisi upravo od AWS-a. Da je AWS samostalna firma, vrijedio bi preko bilion dolara– bio bi među deset najvećih firmi svijeta.

Ali ta veličina ima i ozbiljne mane.

Prva je tzv. “lock-in” efekat – jednom kad firma prebaci svoj sistem na AWS, gotovo je nemoguće vratiti se nazad. Tako AWS stvara monopolsku poziciju.

Još veći problem je bezbjednost podataka. Iako AWS ima sofisticirane zaštite i jake fizičke barijere u svojim data centrima, propusti se ipak dešavaju. U Irskoj je tako jedan AWS centar pao, što je izazvalo višesatni prekid velikog broja evropskih sajtova.

Ali najveći problem je pravna kontrola. AWS je američka firma i potpada pod američke zakone. Godine 2018. uveden je Cloud Act, zakon koji omogućava američkoj vladi pristup svim podacima koji se nalaze na serverima američkih firmi – bez obzira čije su to informacije.

Drugim riječima, ako koristiš sajt koji zavisi od AWS-a – što je vjerovatno slučaj – tvoji podaci su potencijalno dostupni američkoj vladi.

To je nevidljiva moć koju većina ljudi i dalje ne vidi.

Gdje se tačno nalaze serveri i ko ih tamo hostuje? Ako bi htjele, američke vlasti bi, sasvim legalno prema svom zakonodavstvu, mogle pristupiti velikom broju podataka njemačkih firmi, ali i privatnih lica – uključujući tebe i mene – pod uslovom da se ti podaci nalaze na AWS serverima.

Kao što vidimo, AWS je džin koji se skriva u sjenci Amazona, ali je nevjerovatno važan. Možda čak previše važan, kada je u pitanju globalna infrastruktura interneta.

Ali iako AWS ima ključnu ulogu za funkcionisanje interneta, postoji još jedna manje poznata organizacija, čija je uloga čak i fundamentalnija.

Riječ je o neprofitnoj organizaciji ICANN – Internet Corporation for Assigned Names and Numbers.

Ona upravlja i koordinira sve IP adrese na svijetu i upravlja sistemom DNS (Domain Name System), o kojem smo već govorili. Bez tog sistema, internet – kako ga danas poznajemo – ne bi mogao da funkcioniše.

ICANN odlučuje koje ekstenzije domena uopšte postoje, i tako je, na primjer, prije nekoliko godina omogućeno uvođenje gradskih domena kao što su .berlin ili .zürich, ali i opštih kao što su .shop ili .gmbh.

Ipak, ni ICANN nije bez kontroverzi. I ona je usko povezana s američkom vladom. Do 2016. godine ICANN je bila pod direktnom nadležnošću američkog Ministarstva trgovine, a nakon toga je postepeno internacionalizovana.

Ipak, mnogi stručnjaci i dalje kritikuju da ICANN ostaje previše zavisna od SAD-a, te da Sjedinjene Američke Države imaju preveliku moć nad ključnom infrastrukturom interneta.

Ostaje pitanje: dokle će međunarodna zajednica tolerisati postojanje organizacije poput ICANN-a, čija struktura i moć i dalje zavise od jedne jedine države – Sjedinjenih Američkih Država?

Šta vi mislite o svemu ovome?

Zar nije nevjerovatno da Amazon zarađuje više novca od AWS-a nego od online prodaje?

Pišite svoje mišljenje u komentarima.